Film i Literatura: Dwa Światy Wałbrzycha

Wałbrzych, miasto o bogatej historii i wyjątkowym klimacie, od lat przyciąga filmowców, którzy dostrzegają w nim idealne tło dla różnorodnych opowieści – od mrocznych kryminałów po baśniowe historie. Położone u stóp Zamku Książ, z postindustrialnym krajobrazem i tajemniczymi sztolniami, miasto stało się scenerią dla kilkudziesięciu produkcji filmowych i seriali. W tym artykule przyjrzymy się najważniejszym filmom kręconym w Wałbrzychu oraz jako ciekawostkę wspomnimy książki, w których miasto odegrało istotną rolę.

 

 

Wałbrzych i jego okolice, zwłaszcza majestatyczny Zamek Książ, od dekad służą jako plenery filmowe. Miasto oferuje zarówno historyczne wnętrza, jak i surowe, industrialne krajobrazy, które doskonale wpisują się w różnorodne gatunki filmowe. Oto kilka kluczowych produkcji, które powstały w Wałbrzychu:

1. „Panna Nikt” (1996, reż. Andrzej Wajda)

Jeden z bardziej znanych filmów kręconych w Wałbrzychu, oparty na powieści Tomka Tryzny. Historia 15-letniej Marysi, która przeprowadza się do miasta i zmaga się z trudami dorastania, została sfilmowana m.in. w Szkole Podstawowej nr 22 przy ul. 11 Listopada, w Rynku oraz na Piaskowej Górze. Wałbrzych w filmie ukazano jako miejsce kontrastów – z jednej strony szare, postindustrialne, z drugiej tętniące młodzieńczą energią. W produkcję zaangażowano ponad 400 statystów z miasta i okolic.

 

2. „Ciemno, prawie noc” (2019, reż. Borys Lankosz)

Ekranizacja nagrodzonej Nagrodą Nike powieści Joanny Bator to mroczny kryminał z elementami baśniowymi. Film, którego akcja rozgrywa się w Wałbrzychu, opowiada o dziennikarce Alicji Tabor (Magdalena Cielecka), która bada tajemnicze zaginięcia dzieci. Zdjęcia kręcono m.in. w Zamku Książ, gdzie zarejestrowano widowiskowe sceny wkroczenia Armii Czerwonej i pogrzebu księżnej Daisy. Wałbrzyskie plenery, w tym Taras Zachodni zamku, dodały filmowi niepowtarzalnego, ponurego klimatu.

 

3. „Komornik” (2005, reż. Feliks Falk)

W tym poruszającym dramacie główną rolę zagrał wałbrzyszanin Andrzej Chyra, wcielając się w bezwzględnego komornika, który przechodzi moralną przemianę. Film kręcono w różnych częściach miasta, które posłużyły jako tło dla opowieści o ludzkich dramatach w realiach polskiej prowincji. Wałbrzych został ukazany jako miasto borykające się z problemami społeczno-ekonomicznymi, co nadało produkcji autentyczności.

 

4. „Sztuczki” (2007, reż. Andrzej Jakimowski)

Ciepła, kameralna opowieść o rodzeństwie próbującym wpłynąć na los za pomocą drobnych „sztuczek” została sfilmowana głównie w wałbrzyskich dzielnicach Biały Kamień i Podgórze. Plenery obejmowały ulice Daszyńskiego, Andersa, Niepodległości oraz okolice wiaduktu kolejowego. Film zdobył uznanie na festiwalach, a Wałbrzych ukazano w nim jako miejsce pełne codziennych, ludzkich historii.

 

5. „Strefa interesów” (2023, reż. Jonathan Glazer)

Ten brytyjsko-polsko-amerykański film, nagrodzony dwoma Oscarami (za najlepszy film międzynarodowy i najlepszy dźwięk), opowiada o życiu rodziny komendanta Auschwitz-Birkenau. Sceny eleganckiego balu kręcono w 2022 roku w Sali Maksymiliana Zamku Książ, który posłużył jako tło dla kontrastującej z horrorem obozu codzienności. .

 

6. „Diabeł” (1972, premiera 1988, reż. Andrzej Żuławski)

Kontrowersyjny horror kostiumowy z udziałem m.in. Wojciecha Pszoniaka i Małgorzaty Braunek kręcono w Zamku Książ. Film, z powodu cenzury, miał premierę dopiero po 16 latach, ale jego mroczna atmosfera idealnie współgrała z historycznymi wnętrzami zamku.

 

7. „Trędowata” (1976, reż. Jerzy Hoffman)

Klasyczny melodramat na podstawie powieści Heleny Mniszkówny, w którym Zamek Książ odegrał kluczową rolę. Sceny garden party ordynata Michorowskiego kręcono na Tarasie Wodnym i Zachodnim, a malownicze plenery zamku dodały filmowi romantycznego splendoru.

 

8. „Akademia Pana Kleksa” (1984, reż. Krzysztof Gradowski)

Kultowa baśń filmowa dla dzieci, oparta na powieści Jana Brzechwy, wykorzystała książańskie punkty widokowe, m.in. Grób Olbrzyma, skąd roztacza się panorama na Zamek Książ.

 

Wałbrzych gościł także zagraniczne ekipy, m.in. z Egiptu („Arabian Nights”, 2015) i Indii („Sapthagiri Express”, 2016).

 

 

Atrakcyjność Wałbrzycha dla filmowców wynika z jego unikalnego charakteru. Zamek Książ, jeden z najpiękniejszych zamków w Polsce, a jego wnętrza  idealnie sprawdzają się w filmach historycznych. Postindustrialne dzielnice dodają autentyczności opowieściom o współczesnych problemach społecznych. Tajemnicze sztolnie i legendy o Złotym Pociągu czy kompleksie Riese podsycają wyobraźnię twórców, czego przykładem jest „Ciemno, prawie noc”.

 

 

Wałbrzych nie tylko błyszczy na ekranie, ale także pojawia się w literaturze, często jako miejsce pełne tajemnic i kontrastów. Oto kilka książek, w których miasto odegrało istotną rolę:

„Ciemno, prawie noc” – Joanna Bator

Powieść nagrodzona Nike w 2013 roku to literacki portret Wałbrzycha, w którym miasto staje się niemal bohaterem. Bator opisuje je jako miejsce mroczne, naznaczone wojenną przeszłością i współczesnymi dramatami, z Zamkiem Książ i legendą księżnej Daisy w tle. Książka zainspirowała wspomnianą ekranizację.

 

„Panna Nikt” – Tomek Tryzna

Powieść, która stała się podstawą filmu Wajdy, przedstawia Wałbrzych jako miasto dorastania, pełne społecznych podziałów i wyzwań. Autentyczne opisy miejskich realiów lat 90. nadały historii uniwersalny charakter.

Trylogia dolnośląska Hannibala Smoke’a

Autor, związany z Wałbrzychem, w swoich kryminałach („Tusculum”, „Muzeum Prawdy”, „Emplarium”) osadza akcję w scenerii Dolnego Śląska, z Wałbrzychem jako kluczowym miejscem. Miasto jest tłem dla magicznych i kryminalnych intryg, a Zamek Książ często pojawia się jako symbol tajemnic regionu.

 

„Chmurdalia” i „Piaskowa Góra” – Joanna Bator

W tych powieściach Wałbrzych, zwłaszcza dzielnica Piaskowa Góra, staje się mikrokosmosem polskiej prowincji. Bator z wyczuciem opisuje codzienne życie mieszkańców, ich marzenia i rozczarowania, splatając je z historią miasta.

„Złoty pociąg” – różne publikacje

Legenda Złotego Pociągu, związana z Wałbrzychem i okolicami, pojawia się w licznych książkach historycznych i sensacyjnych, m.in. w publikacjach Łukasza Kazka, który bada powojenne tajemnice regionu. Choć nie jest to beletrystyka, temat ten przenika lokalną literaturę.

 

 

Wałbrzych, z jego zamkiem, sztolniami i postindustrialnym dziedzictwem, to miejsce, które inspiruje zarówno filmowców, jak i pisarzy. Na ekranie miasto bywa mroczne, baśniowe lub nostalgiczne, a w literaturze staje się przestrzenią pełną symboli i ludzkich historii. Od „Panny Nikt” po „Strefę interesów”, od kryminałów Bator po magiczne opowieści Smoke’a – Wałbrzych nieustannie udowadnia, że jest czymś więcej niż tylko tłem. To miasto, które opowiada własne, fascynujące historie.