Historia Wałbrzyskich Cmentarzy

Przed 1945 rokiem, gdy Wałbrzych nosił nazwę Waldenburg, był miastem o mieszanym charakterze narodowościowym. Nekropolie miały wówczas charakter wyznaniowy – katolicki, ewangelicki lub żydowski. Po wojnie, w wyniku zmiany granic i wysiedlenia ludności niemieckiej, wiele cmentarzy zlikwidowano, a ich tereny przekształcono w parki, drogi lub obiekty użyteczności publicznej.

 

Jednym z najstarszych był Cmentarz na Piasku, położony u zbiegu obecnych ulic Limanowskiego i 1 Maja. Funkcjonował do 1910 roku, a dwa lata później w jego miejscu wybudowano budynek, w którym mieści się obecnie Publiczne Gimnazjum nr 1 im. Noblistów Polskich. O dawnej funkcji terenu przypomina tablica pamiątkowa na murze obok szkoły. W 2017 roku, podczas przebudowy skrzyżowania, natrafiono na ludzkie szczątki, co potwierdziło niedokładność ekshumacji przeprowadzonych podczas likwidacji cmentarza.

 

Innym przykładem jest cmentarz przy ul. Ludowej, który po wojnie zamieniono w park. Drzewa rosnące w tym miejscu mogą wskazywać dawne alejki cmentarne, a szalet cmentarny przekształcono w obiekt gastronomiczny. Podobny los spotkał nekropolię na Białym Kamieniu, gdzie w miejscu cmentarza powstał park, a dawny szalet również służy dziś jako lokal gastronomiczny. Na Piaskowej Górze cmentarz zamieniono w park, a budynek domu pogrzebowego pełni funkcję domu weselnego.

 

Cmentarz na Sobięcinie zniknął po wojnie, a w jego miejscu powstała hurtownia. Szczątki, jeśli w ogóle ekshumowano, przenoszono na cmentarz przy ul. Cmentarnej lub zabierały je rodziny. Brak szczegółowych danych o ekshumacjach wskazuje na typowe dla powojennego okresu chaotyczne podejście do likwidacji nekropolii.

 

 

Obecnie w Wałbrzychu działają cmentarze komunalne zarządzane przez Miejski Zakład Usług Komunalnych (MZUK), zlokalizowane przy ul. Moniuszki, Żeromskiego i Cmentarnej. Cmentarz przy ul. Żeromskiego, malowniczo położony na wzgórzu, jest uznawany za jedyny z potencjałem rozbudowy, co czyni go kluczowym dla przyszłości pochówków w mieście.

 

W 2015 roku na cmentarzu przy ul. Moniuszki uruchomiono nowoczesną wyszukiwarkę miejsc pochówku w ramach serwisu grobonet. Kiosk internetowy obok kaplicy oraz aplikacja mobilna umożliwiają odnalezienie grobu po wpisaniu nazwiska zmarłego, oferując informacje o lokalizacji i zdjęcia nagrobków. Inwentaryzacja grobów, przeprowadzona przez MZUK, pozwoliła na dokładne udokumentowanie nekropolii, choć dokładny koszt tego przedsięwzięcia nie jest publicznie potwierdzony.

 

 

Wałbrzych posiada także czynny cmentarz parafialny przy ul. Piaskowej, należący do Parafii pw. Św. Jerzego i Matki Bożej Różańcowej. Jest otwarty dla pochówków zarówno parafian, jak i osób spoza parafii na prośbę rodzin. Oferuje różne rodzaje grobów: zwykłe, głębinowe oraz miejsca na urny z prochami. Formalności załatwiane są w kancelarii parafialnej, a opłaty cmentarne przeznaczane są na utrzymanie nekropolii, w tym wywóz śmieci czy zapewnienie wody.

 

Cmentarz jest ogrodzony, zamykany, a groby podlegają opłatom za utrzymanie co 20 lat. Parafia udostępnia mapę cmentarza i bazę danych grobów z prostym systemem wyszukiwania.

 

 

Cmentarz żydowski w Wałbrzychu, założony w 1902 roku przy ul. Moniuszki, stanowi część kompleksu cmentarnego między ulicami Przemysłową, Matejki, Moniuszki i Sikorskiego. Zajmuje powierzchnię 0,4 ha i zawiera nagrobki przed- i powojenne. W jego centrum znajduje się dom przedpogrzebowy, a na terenie nekropolii stoi pomnik poświęcony ofiarom obozów koncentracyjnych. Po II wojnie światowej cmentarz służył polskim Żydom, w tym byłym więźniom obozu Gross-Rosen. Wpisany do rejestru zabytków w 1992 roku (kaplica w 2015 roku), jest świadectwem wielokulturowego dziedzictwa miasta.

 

 

Likwidacja cmentarzy po II wojnie światowej była w Wałbrzychu powszechna, szczególnie w przypadku nekropolii niemieckich i żydowskich. Proces ten wynikał z nowych realiów społeczno-politycznych i potrzeb zagospodarowania przestrzeni miejskiej. Niedokładne ekshumacje, jak w przypadku Cmentarza na Piasku w 2017 roku, doprowadzały do przypadkowych odkryć szczątków. Niektóre cmentarze, jak ten przy ul. Pułaskiego, przetrwały w lepszym stanie – jego część jest nadal czynna i wykorzystywana przez parafię pw. Zmartwychwstania Pańskiego, choć druga część czeka na zagospodarowanie.Zabytkowe nagrobki na cmentarzach przy ul. Cmentarnej i Żeromskiego są świadectwem lokalnej historii. Podejmowane są działania konserwatorskie, mające na celu ich ochronę, choć szczegóły dotyczące regularności tych prac nie są powszechnie dostępne.

 

 

Cmentarze wałbrzyskie to nie tylko miejsca pochówku, ale także świadectwo burzliwej historii miasta. Od zlikwidowanych nekropolii, przekształconych w parki czy obiekty użyteczności publicznej, po współczesne cmentarze komunalne i parafialne – każdy z nich opowiada inną historię. Nowoczesne rozwiązania, jak wyszukiwarka grobów, pomagają pielęgnować pamięć o zmarłych, a zachowane nagrobki i cmentarz żydowski przypominają o wielokulturowym dziedzictwie Wałbrzycha. Choć historia niektórych nekropolii wciąż wymaga dalszych badań, miasto stara się dbać o swoje cmentarze jako ważne elementy lokalnej tożsamości.